Επειδή στη ζωή μας κάνουμε σχέσεις φιλίας και έρωτα, θα ήθελα με αυτό το άρθρο αγαπητέ αναγνώστη, να δούμε μαζί, όπως λέει και ο τίτλος, τις υγιείς και τις νοσηρές μορφές της φιλίας και του έρωτα.
Τα κριτήρια για τις υγιείς και τις νοσηρές αυτές μορφές θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι πολύ κοντά σε δύο χώρους της ψυχολογικής και της θεολογικής θεωρήσεως και δεν παρουσιάζουν μεγάλες παρεκκλίσεις. Φυσικά, εννοείται ότι δεν θεωρούμε ότι αυτοί οι δύο χώροι, ο ψυχολογικός και ο θεολογικός, υπάρχουν για το ίδιο σκοπό. Ο θεολογικός χώρος, η εκκλησία, πηγαίνει πιο πέρα από την ψυχολογική ωριμότητα, έχει ευρύτερη προοπτική.
Η ψυχολογική όμως ωριμότητα πολύ συχνά αποτελεί μια καλύτερη προϋπόθεση, εξασφαλίζει τις κατάλληλες συνθήκες για την άνθιση της πνευματικής ζωής.
Ας δούμε τώρα λίγο ποιες είναι οι υγιείς μορφές φιλίας και έρωτα, για να περάσουμε μετά στις νοσηρές.
Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αγαπάει, έχει την ικανότητα της γνώσης και τη δίψα της σοφίας, έχει την δημιουργικότητα που κινείται μέσα στα πλαίσια της ελευθερίας. Ο άνθρωπος έχει την ελευθερία πάνω από όλα, το αυτεξούσιο. Αυτά είναι στοιχεία του κατ’ εικόνα και βρίσκονται μέσα στον άνθρωπο. Από τα στοιχεία αυτά ορισμένα αναπτύσσονται, άλλα, όμως, όχι. Ορισμένα αναπτύσσονται περισσότερο ενώ άλλα υστερούν. Υπάρχουν φιλίες και έρωτες, που συντελούν στο να ανθίσουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Αν μια φιλία κάνει τον άνθρωπο λιγότερο δημιουργικό, πρέπει να αρχίσουμε να ανησυχούμε. Υπάρχουν άνθρωποι που όταν ερωτεύονται νοιώθουν υπέροχα, και άλλοι που όταν ερωτεύονται είναι άρρωστοι.
Η δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να μας κάνει να αναρωτηθούμε τι γίνεται εδώ; Ή στραβός είν’ ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε, που λέει και η παροιμία. Κάτι δεν πάει καλά. Η φιλία και ο έρωτας τελικά βοηθάει να ανθίσει η κρίση του ανθρώπου και η αναζήτηση της αλήθειας ή τυφλώνουν και σκοτίζουν τον άνθρωπο περισσότερο;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι νοσηρές μορφές φιλίας και έρωτα είναι αυτές που δεν επιτρέπουν στα δώρα του θεού που ανέφερα, την ελευθερία, την αγάπη, τη δημιουργικότητα, τη σοφία, την κρίση, να ανθίσουν. Αυτό θα ήταν κάποιος ορισμός.
Ας δούμε τώρα συγκεκριμένα παραδείγματα, νοσηρών μορφών φιλίας και έρωτα, για να εξετάσουμε στη συνέχεια και τους διαφορετικούς τύπους της ζημιάς που μπορεί να επιφέρουν.
1) Έχουμε μια μορφή νοσηρότητας που είναι η ναρκισσιστική σχέση με τον άλλον, που με βάση την ψυχολογία σημαίνει ότι αισθάνομαι τον άλλον σαν προέκταση του εαυτού μου. Αυτό βρίσκεται στον αντίποδα της εκκλησιαστικής θεώρησης σύμφωνα με την οποία όλοι είμαστε μέλη του ιδίου σώματος και όπως λέει και ο Απ. Παύλος, όταν πονάει ένα μέλος, τα υπόλοιπα νοιάζονται και φροντίζουν γι’ αυτό.
Όμως σύμφωνα με το ναρκισσιστικό πρότυπο-μοντέλο, ο άλλος αποτελεί προέκταση του εαυτού μου. Όπως δηλ. εγώ μπορώ οποιαδήποτε στιγμή να δώσω μια εντολή στο χέρι μου να κάνει μια κίνηση, έτσι μπορώ να ελέγξω και τον άλλο. Δηλ. θεωρώ αυτονόητο ότι ο άλλος θα εκπληρώσει την δική μου επιθυμία και θυμώνω πάρα πολύ αν δεν το κάνει, αν μου διαψεύσει αυτή την προσδοκία.
Πολλές συγκρούσεις ανάμεσα σε ζευγάρια και σε φίλους οφείλονται σε αυτό ακριβώς το γεγονός. Μάλιστα, κάποιες από αυτές τις συγκρούσεις αποδεικνύονται μοιραίες καθώς καταλήγουν σε διάλυση του ερωτικού ή φιλικού δεσμού.
2) Μια δεύτερη μορφή νοσηρότητας που συχνά συνυπάρχει με την πρώτη είναι η εξάρτηση. Δηλαδή ο ένας θέλει να χρησιμοποιεί τον άλλον ως προέκταση του εαυτού του και εκείνος που έχει την τάση για εξάρτηση το αποδέχεται πρόθυμα, γιατί βρίσκει ασφάλεια στον άλλον και ζει εξαρτημένα, παρασιτικά. Πολλές φορές, μάλιστα, μπορεί να δίνουν την εντύπωση υγιούς ζευγαριού, χωρίς πολλές συγκρούσεις αφού εξυπηρετούν αμοιβαία τις ανάγκες τους. Ο ένας δέχεται την αναγνώριση και τον θαυμασμό ενώ ο άλλος νοιώθει σιγουριά και ασφάλεια από το «γάντζωμα».
Οι τύποι οι εξαρτητικοί, για το χατίρι της ασφαλείας μπορεί να κάνουν οτιδήποτε. Μπροστά στην ασφάλεια που πιστεύουν ότι βρίσκουν, είναι τυφλοί• τίποτε δεν βλέπουν και τίποτε δεν ακούν. Και μπορεί να κρατήσει για αρκετά χρόνια αυτό το «κλείδωμα», αυτός ο συνδυασμός. Κάποτε, όμως, έρχονται προβλήματα, διότι ο εξαρτημένος μπορεί με το πέρασμα των χρόνων να έχει δυναμώσει και όχι μόνο να μην τον ενδιαφέρει πια το παλιό μοντέλο, αλλά να τον ενοχλεί κιόλας. Ο άλλος, όμως, που θέλει να κυριαρχεί και να ελέγχει τον «αδύναμο» και είχε θεωρήσει αυτονόητο ότι έτσι θα γίνεται μια ζωή, αντιδρά με αποτέλεσμα να αρχίζουν οι συγκρούσεις.
Είναι, λοιπόν, φανερό ποια δώρα του Θεού δεν ανθίζουν, και δεν αξιοποιούνται σε αυτές τις νοσηρές μορφές φιλίας και έρωτα. Ούτε η ελευθερία ούτε η αγάπη μπορούν να λειτουργήσουν υπό αυτές τις συνθήκες, καθώς ούτε ο ναρκισσιστής αλλά ούτε και ο εξαρτημένος είναι σε θέση να αγαπήσουν. Ο πρώτος αγαπάει μόνο την εικόνα του ενώ ο δεύτερος ενδιαφέρεται μόνο για την ασφάλειά του.
3) Μια άλλη νοσηρή μορφή φιλίας και έρωτα είναι εκείνη που διέπεται από ανταγωνισμό. Έχουμε, δηλαδή, δύο ανθρώπους που μαζί δεν κάνουν και χώρια δεν μπορούν. Συγκρούονται διαρκώς χωρίς να μπορούν να τα βρουν. Το πρόβλημα είναι ότι ο καθένας θέλει κάτι να αποδείξει. Θέλει κάτι να αποδείξει πρώτα στον εαυτό του και μετά στον άλλον, ή ταυτόχρονα θέλει και κάτι να κρύψει. Στον ανταγωνισμό η στάση και των δύο είναι κυρίως αμυντική. Αμύνονται και μερικές φορές η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Για να μπορέσω να αμυνθώ επιτίθεμαι έτσι ώστε να φορτώσω σε σένα την ευθύνη για τα προβλήματα.
4) Μια άλλη μορφή νοσηρότητας στις σχέσεις, είναι όταν υπάρχει το αίσθημα της μειονεξίας από τη μία ή την άλλη πλευρά. Η ζήλεια, που πάντα ανθίζει μέσα σε ένα περιβάλλον από το οποίο λείπει η αγάπη για τον εαυτό και η εκτίμηση του εαυτού, είναι η πιο συνηθισμένη αντίδραση στην περίπτωση αυτή.
Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα πραγματικό περιστατικό από τη ζωή ενός ζευγαριού. Όταν η γυναίκα έμαθε ότι ο άντρας της έκανε εξωσυζυγική σχέση, δεν έκανε σκηνή, ούτε έβαλε τις φωνές ή τα κλάματα. Ένα βράδυ, όμως, γύρω από το τραπέζι του είπε με ήρεμη φωνή και κοιτάζοντάς τον στα μάτια, «.. τι καλύτερο έχει αυτή η γυναίκα από μένα;». Και ο άντρας, που διηγήθηκε το περιστατικό, παρατήρησε ότι ο τόνος της φωνής της του έδινε το μήνυμα «θέλω και εγώ να αλλάξω, αν χρειάζεται…»
5) Μια άλλη νοσηρή μορφή φιλίας και έρωτα, είναι εκείνη που χαρακτηρίζουμε ως παθητική επιθετικότητα. Παθητική επιθετικότητα δεν είναι μια επιθετικότητα που εκφράζεται άμεσα, δηλ, με το να θυμώσει κάποιος, να φωνάξει, να βρίσει. Η παθητική επιθετικότητα είναι μια επιθετικότητα που δεν την αντιλαμβάνεται ούτε ο ίδιος που την παρουσιάζει, και γι’ αυτό εκδηλώνεται με έμμεσους τρόπους.
Για παράδειγμα υπάρχουν άνθρωποι που δεν θυμώνουν ποτέ, αλλά κάνουν τους άλλους να βγαίνουν από τα ρούχα τους. Υπάρχουν άνθρωποι που εκδηλώνουν την επιθετικότητά τους με μια έμμεση ακύρωση του άλλου. Ας δούμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Ζευγάρι συζητούσε για το αν θα πάνε μια επίσκεψη. Η γυναίκα διαφωνούσε, δεν ήθελε να πάνε, ενώ ο άντρας ήθελε. Με τα πολλά επικράτησε η γνώμη του άντρα, να πάνε στην επίσκεψη. Όταν έφτασε το βράδυ η ώρα της επίσκεψης, η γυναίκα είχε δυνατό πονοκέφαλο. Φυσικά δεν πήγαν. Αυτή είναι η παθητική επιθετικότητα με την έννοια της αδυναμίας της διεκδίκησης. Δεν μπορώ να διεκδικήσω, δηλ. να πείσω τον άλλον ότι δεν πρέπει να πάμε και το κερδίζω με έναν έμμεσο τρόπο.
6) Τελευταία αφήσαμε την παρανοειδή μορφή σχέσεων, η οποία ονομάζεται έτσι γιατί στηρίζεται στην παρερμηνεία και στην καχυποψία. Δηλαδή, κάποιος υποπτεύεται εύκολα αλλά και παρερμηνεύει τα λόγια και τη συμπεριφορά του άλλου. Στην περίπτωση αυτή για όλα φταίει πάντα ο άλλος. Έτσι, λοιπόν, υπάρχουν μονίμως παράπονα και από τις δυο πλευρές, παράπονα που βασίζονται στην καχυποψία και στην παρερμηνεία.
Ίσως όλα αυτά να σου θύμισαν γνωστές εικόνες από πραγματικότητες οι οποίες στη ζωή μας διαμορφώνουν τον τρόπο συμπεριφοράς μας και τον τρόπο που δημιουργούμε τις σχέσεις μας. Νομίζω ότι στη προσπάθεια για διόρθωση, για το πέρασμα από τη νοσηρότητα στην υγεία, εκείνο που θα πρέπει να μετρήσει πάρα πολύ είναι ο σεβασμός στο κατ’ εικόνα. Για να ξεπεραστούν, δηλαδή, τα συγκεκριμένα προβλήματα αποτελεσματικά, χρειάζεται η εξής προοπτική: πώς μπορώ να διακρίνω την εικόνα του Θεού μέσα στον άλλον με τον οποίο συνδέθηκα είτε φιλικά είτε ερωτικά, και να κάνω την εικόνα αυτή να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο. Αυτό είναι κατ’ εξοχήν πράξη αγάπης και προσφοράς, να μην χρησιμοποιώ τον άλλον όσο είναι δυνατόν. Το να πραγματώσει ο άλλος άνθρωπος τα δώρα του θεού που έχει μέσα του, αυτό είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να περιμένει από τη σχέση του με εμάς.
0 comments: